Charyzmat i Duchowość

„Zelo zelatus sum pro Domino Deo Exercituum!”
„Żarliwością rozpaliłem się o chwałę Boga Zastępów”

Główne cechy życia karmelitańskiego

U źródeł powołania  „karmelitanek bosych” w Kościele jest charyzmat naszych świętych „rodziców”: św. Teresy od Jezusa i św. Jana od Krzyża. Św. Nasza Matka Teresa od Jezusa, niesiona miłością Chrystusa, jest częścią wielkiej żywej tradycji tych, którzy od stuleci byli przyciągani na Górę Karmel, szukając Boga w ciszy i samotności. Jednak zraniona podziałem Kościoła swoich czasów, uwrażliwiona także na odkrycie nowych horyzontów misyjnych, odnawia Karmel, nadając mu zasadniczo wymiar apostolski. Św. Teresa odnowiła także kult NMP z Góry Karmel, a ponadto swojej rodzinie zakonnej zleciła jako dziedzictwo komunię z biblijnymi prawzorami, prorokami i wielkimi Ojcami Karmelu (por. Konstytucje Karmelitanek Bosych). Ten ideał życia, kontemplacyjny i apostolski, został dokładnie wyjaśniony w Regule, Konstytucjach oraz w duchowym dziedzictwie wielkich nauczycieli Karmelu, jak św. Teresa z Avili, św. Jan od Krzyża, św. Teresa z Lisieux, św. Elżbieta od Trójcy, św. Edyta Stein czy św. Maria od Jezusa Ukrzyżowanego, zwana Małą Arabką.

Św. Teresa od Jezusa określiła elementy, które uważała za niezbędne dla stworzonego przez siebie „stylu życia” wspólnot karmelitańskich. Każdy z nich osobno należy wprawdzie do istoty życia chrześcijańskiego, ale ich połączenie w bardzo żywy sposób określa obraz życia sióstr karmelitanek bosych i wyróżnia je na tle innych wspólnot kontemplacyjnych. Są to: duchowość maryjna, modlitwa, gorliwość apostolska, cisza, samotność, klauzura, wspólnota, asceza, praca.

Duchowość Maryjna

Wzorem duchowego życia karmelitańskiego jest Maryja Dziewica. Jest Ona uznawana za Matkę i Patronkę Zakonu. Mnisi karmelici na Górze Karmel od samego początku widzieli w Niej wzór modlitwy i samozaparcia w pielgrzymce wiary. Postrzegali Ją jako Dziewicę pokorną i mądrą, która przyjmuje, zachowuje i ożywia Słowo Boże. Jest Ona Matką bardzo wrażliwą na podszepty Ducha Świętego, kobietą silną i wierną, idącą śladami Chrystusa i jednoczącą się w radości i bólu z tajemnicą Chrystusa.

Około 1251 roku, kiedy istnienie Zakonu było zagrożone, Matka Boża ukazała się św. Szymonowi Stockowi, ówczesnemu generałowi karmelitów i obiecała wstawiać się za nimi. Na znak swojej szczególnej  opieki wręczyła mu świętą szatę – szkaplerz.

Modlitwa Kontemplacyjna

Modlitwa jest pierwszą i najbardziej podstawową cechą życia karmelitańskiego. Daje ona Zakonowi tradycyjny i istotny rys, który Reguła określa jako najważniejsze prawo: „rozważanie dniem i nocą Prawo Boże,  czuwanie na modlitwie”. Modlitwa ta ma charakter kontemplacyjny, tzn, nie ogranicza się do czasu modlitwy, ale oznacza stan ciągłego skupienia, „życia Bogiem”. Jej istotą jest poszukiwanie intymnego zjednoczenia z Bogiem przez cały dzień, także w trakcie różnych zajęć i prac domowych. Modlitwa kontemplacyjna osoby czuwającej powoli rozszerza się – widzi się w niej każdego człowieka, cały świat i siebie kochającym spojrzeniem Boga, spojrzeniem współczucia, miłosierdzia i błogosławieństwa. W ten sposób Karmel jest połączony z dziełem zbawienia w ciszy nieustającej modlitwy.

Gorliwość Apostolska

Cechą charakterystyczną charyzmatu św. Teresy z Avili jest utożsamienie miłości Boga z modlitwą o zbawienie dusz. Przyobleczona w Chrystusa, w świetle nowego, skoncentrowanego na Bogu życia odczuwa sprawy i wolę Boga jako swoje własne. A wolą Bożą jest, aby wszyscy zostali zbawieni. Zatem Teresa zrobiłaby wszystko, by uchronić dusze przed potępieniem, które jest niczym innym jak brakiem miłości. Ona to właśnie „negocjuje z Bożym Majestatem” i pozostawia to również swoim córkom: „… to jest wasze powołanie, to musi być wasze główne zainteresowanie i przedmiot waszych pragnień. Dlatego módlcie się, siostry. Nie żyjemy w czasach, w których możemy negocjować z Bogiem małe rzeczy! ” (Droga doskonałości 1.5)  A św. Teresa z Lisieux podsumowuje swoje powołanie: „Będę miłością w sercu Kościoła, mej Matki.”.

Wśród stałych intencji Kościoła w modlitwie karmelitanek na pierwszym miejscu jest pomoc kapłanom, „kaznodziejom i teologom”: przez nich docierają one i pracują dla tysięcy dusz na rzecz jedności chrześcijan. Św. Teresa z Lisieux doskonale realizowała ten ideał i mówiła: „Jedynym celem naszych modlitw i ofiar jest bycie apostołami apostołów” (Dzieje duszy, Rękopis A).

Cisza, Samotność, Klauzura

W życiu sióstr karmelitanek nieustanna modlitwa wymaga szczególnych warunków dyscypliny indywidualnej i wspólnotowej. Pierwszym z tych warunków jest cisza, która musi być ściśle zachowana: „zachowywać milczenie od odmówieniu komplety, aż do prymy następnego dnia”. Należy szczególnie uszanować ciszę w tak zwanych miejscach regularnych (chór, korytarze, refektarz) i nie odbywać częstych i długich rozmów, chyba że zachodzi realna potrzeba. Cisza otaczająca życie sióstr karmelitanek służy temu, by rozpoznać kroki Pana w „łagodnym powiewie”, jak prorok Eliasz, który dla Zakonu jest bardzo bliski ze względu na jego doświadczenie Boga .

Słuchanie jest ściśle związane z samotnością. Ta zasada sięga czasów eremickich Karmelu. Reguła zaleca każdej osobie „oddzielną celę”. Św. Teresa od Jezusa, życzyła sobie, aby w ogrodzie klasztornym budowano małe pustelnie, a to w tym celu, „by modliły się w nich na rekolekcjach, jak czynili to nasi święci Ojcowie”. Ta samotność nie jest izolacją, ale poszukiwaniem spotkania „twarzą w twarz” z Bogiem, zwracaniem uwagi na Niego i ofiarowaniem się Jego Miłości. Prawdziwa samotność pogłębia miłość braterską, podczas gdy miłość braterska wzmaga pragnienie Boga.

Pierwotny pustelniczy duch Zakonu, który został również objęty reformą Teresy, musi być przeżywany w komunii. Taki jest cel klauzury, która nie jest wyrazem pokuty ani obrony, ale wyrazem oddzielenia od wszystkiego, aby mniszki uzyskały doskonałą jedność z Bogiem i niezbędną wolność wewnętrzną.

Wspólnota

Życie w Karmelu, to życie modlitwy i milczenia we wspólnocie siostrzanej. Św. Teresa świadomie wybrała wspólny sposób życia w duchu cenobickich pustelników Zakonu. Zgodnie z jej ideą cisza i samotność przeplatają się z życiem wspólnotowym. Dopełnieniem indywidualnej, cichej modlitwy wewnętrznej są wspólnie recytowane czy śpiewane Psalmy. Święta chciała wykorzystać bogactwo wspólnego życia jako szkołę doskonałości. Uważała swoje wspólnoty za prawdziwe rodziny, charakteryzujące się małą liczbą osób, życiem siostrzanym, prostotą, duchową wolnością i szacunkiem wobec osoby. Siostry, powołane do „małego kolegium Chrystusa”, pomagają sobie nawzajem na drodze do świętości. W ten sposób klasztor, będąc przykładem braterstwa, daje świadectwo jedności i jest znakiem powszechnego pojednania w Chrystusie. „Zrozumiejmy, moje córki, że prawdziwa doskonałość to nic innego jak miłość Boga i bliźniego” (Zamek wewnętrzny I.2,17).

Ubóstwo cel, wyposażenia klasztoru, meble, ubrania ma wyrażać tradycyjną prostotę karmelitańskiego stylu życia. W Karmelu wszystko musi być skupione na istocie. Surowy styl pierwszych pustelników odbija się niejako w szczerości, prostolinijności i naturalności wzajemnych relacji, a także w radości świąt: te tzw. rekreacje są istotnym elementem życia wspólnotowego.

Asceza

Ascezę karmelitańską można chyba najlepiej opisać słowem radykalizm. Mniszka karmelitańska poszukuje Boga przede wszystkim poprzez wewnętrzne, całkowite wyrzeczenie. U św. Teresy z Avili powraca niemalże jak refren, że kto chce całkowicie należeć do Boga, musi być całkowicie odcięty od wszystkiego. „Dopóki nie oddamy się Mu całkowicie, On nie odda się nam cały” (Droga doskonałości 28,12). To samo wyraża słynne motto św. Jana od Krzyża „Todo – Nada”, Wszystko – Nic.

Jednakże Konstytucje św. Teresy, podobnie jak Reguła, starannie unikają wielu zaleceń. Przestrzeganie zasad charakteryzuje się pewnym stopniem elastyczności, zgodnie z wytyczną rozporządzenia: „konieczność nie zna prawa”.

Praca

Karmelitanki zazwyczaj wykonują prace ręczne. Przy tym starają się w miarę możliwości uszanować atmosferę ciszy i samotności, aby można było swobodnie kontemplować i pozostawać w obecności Boga żywego.  Podobnie jak Maryja, starają się „rozważać Słowo Boże w sercu” podczas swoich zajęć, karmić się Słowem Pana, aby poznawać Jego Serce i przejmować „uczucia, które były w Chrystusie Jezusie”.